Το 1973 ο Carlos Castaneda δημοσίευσε το “Η Δύναμη της Σιωπής”. Το βιβλίο έγινε best seller όπως τα περισσότερα του συγγραφέα. 

Ο Castaneda πέτυχε να δημιουργήσει ένα μύθο γύρω απ’τ’όνομά του, η φήμη του εκείνα τα χρόνια ήταν δυσθεώρητη. Δημοσίευσε μια σειρά βιβλίων με τις διδαχές του Δον Χουάν, έναν Ινδιάνο της φυλής των Γιάκι που έχει, ας πούμε, την ιδιότητα του “μάγου”. Η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη, πρόκειται για τη συνάντηση του αφηγητή με τον Δον Χουάν, ο οποίος τον διδάσκει πώς να είναι περισσότερα απ’όσα ήξερε ότι μπορεί. 

Βιβλία σαν αυτό του Castaneda μάλλον θα τα βρει κανείς στην κατηγορία “τεκτονισμός” ή “new age” ή “αυτοβελτίωση” σ’ένα βιβλιοπωλείο κι αυτό μπορεί να προκαλέσει μια αρνητική πρώτη εντύπωση. Ωστόσο, ποιοτικά, οι ιδέες που παρουσιάζονται σ’αυτά είναι παραπάνω από άξιες αναφοράς. Στο σύμπαν του Δον Χουάν, μια ιδέα κεντρική (που παρουσιάζεται περισσότερο σαν πράξη) είναι η σιωπή. Σιωπή δεν είναι απλώς η απουσία θορύβου για τον Δον Χουάν αλλά περισσότερο μια ενεργητική αναζήτηση τρόπων ώστε ν’απωθηθούν οι παρεμβολές από έναν νου. 

Η ιδέα της σιωπής όλο και πεθαίνει και όλο και ανασταίνεται. Tην βρίσκουμε παντού αν θέλουμε να την βρούμε. Ενδιαφέρει τόσο τον κόσμο που γίνεται best seller το 1973, είναι παρούσα με τη μορφή της μοναστικής σιωπής της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, είναι κανόνας στο Τάγμα του Αγίου Βενέδικτου, είναι απαραίτητη σε πρακτικές όπως ο διαλογισμός, την βρίσκουμε τόσο σε άρθρα σχετικά με την παραγωγικότητα όσο και σε θεραπευτικές τεχνικές όπως το ρέικι. Στην εκκλησία και γενικά σε τόπους λατρείας συνήθως απαγορεύεται να μιλάμε*. Η σιωπή, ανάλογα με την πίστη του καθενός λογίζεται είτε ως μέσο επικοινωνίας με το Θεό, είτε ως μέσο επικοινωνίας με τον εαυτό μας ή ως μέσο επικοινωνίας με το ίδιο το σύμπαν. 

H σιωπή βρίσκεται σε ευθεία αντίθεση με την πρακτικότητα. Στο βιβλίο “A brief history of humankind” ο Harari γράφει πως “η γλώσσα εξελίχθηκε ως μέσο κουτσομπουλιού. Σύφωνα με αυτή τη θεωρία, ο Homo Sapiens είναι πρωτίστως ζώο κοινωνικό. Η κοινωνική συνεργασία είναι κλειδί στην επιβίωση και αναπαραγωγή”. Μπορεί αυτό να σημαίνει πως η διαχρονική αναζήτηση της σιωπής στις συλλογικές πίστεις διάφορων κοινοτήτων σηματοδοτεί την έναρξη ενός επιπέδου ύπαρξης που ψάχνει κάτι περισσότερο από την επιβίωση; Θα μπορούσε να σημαίνει πως, ας πούμε, στην πυραμίδα του Μάσλοου, η σιωπή θα υπαγόταν στην κορυφή, μέσα στο τριγωνάκι της αυτοπραγμάτωσης; 

Ως ανθρωπότητα, έχουμε εμφανώς ένα ενδιαφέρον για την συνθήκη της σιωπής και την αδερφή έννοια, την ησυχία. Η ησυχία του περιβάλλοντος και η αυτοεπιβεβλημένη σιωπή βρίσκονται χωμένες σε διάφορες εκφάνσεις της ανθρώπινης νόησης, είναι κουλουριασμένες στις παρυφές διαφόρων συστημάτων σκέψης, ακόμη κι αν δεν έχουμε ενσυνείδητη τριβή μαζί τους αναγνωρίζουμε την σημασία τους όταν τις βλέπουμε.

Τα γράφω αυτά για να πω ότι στην πραγματικότητά μας, την πραγματικότητα εκείνη που η ηχορρύπανση σκιάζει τη ζωή ολοένα και περισσότερων ανθρώπων, στην πραγματικότητα εκείνη που ο αστικός θόρυβος προκαλεί σωματικά προβλήματα όπως απώλεια ακοής, υπέρταση, διαταραχές ύπνου, ίσως Αλτσχάιμερ και ψυχολογικά προβλήματα όπως άγχος, αυξημένο θυμό, δυσκολία διαχείρισης συναισθημάτων, ζητήματα σχετικά με τη σιωπή και την ησυχία είναι αναμένομενο να έρθουν στο προσκήνιο.  

Ο θόρυβος κάθε λογής, είτε μιλάμε για το θόρυβο απ’τα μέσα μεταφοράς, τα αυτοκίνητα, τους συναγερμούς, τους γείτονες, το καζανάκι του από πάνω, την πόρτα του γκαράζ, είτε μιλάμε για ειδοποιήσεις από social, για το ατέλειωτο σκρολάρισμα στο TikTok, για την τηλεόραση που είναι μονίμως ανοιχτή για να μας κάνει παρέα ή το ένα podcast που παίζει μετά το άλλο ή τα μηνύματα που διαρκώς στέλνουμε και δεχόμαστε σε διαφορετικές εφαρμογές ή ακόμη και τα τηλέφωνα που παίρνουμε όταν δεν ξέρουμε τι άλλο να κάνουμε είναι πραγματικά, μόνιμα, συνέχεια παντού στη ζωή μας. Η ζωή μας είναι σε μεγάλο βαθμό φασαρία, φασαρία μπουκωμένη, αναπόφευκτη και τόσο δική μας που προκαλεί συναισθήματα ασφάλειας. Δεν μπορεί να γίνει αλλιώς, όταν ζεις σε πόλη προσπαθείς απλώς να έχεις την τύχη να μένεις σ’ένα σπίτι που είναι μακριά από γραμμή λεωφορείου ή κεντρική οδό, όχι να μένεις σ’ένα μέρος με ησυχία. Δεν υπάρχει τέτοιο μέρος. Παρομοίως, όταν εργάζεσαι είναι εξαιρετικά δύσκολο να ελέγξεις τις περισπάσεις του περιβάλλοντός σου, όλο και κάποιο τηλέφωνο θα χτυπήσει, όλο και κάποιο μήνυμα θα έρθει, όλο και κάποιος θα σε διακόψει. 

Έχουμε παράδοση στην αναζήτηση ησυχίας, την θέλουμε τόσο πολύ που δεν ψάχνουμε μόνο τρόπους να την εξασφαλίσουμε απ’το περιβάλλον μας αλλά εθελούσια ψάχνουμε τρόπους να την επιβάλλουμε στο νου και το στόμα μας. Μας ενδιαφέρει συλλογικά, σε διάφορες στιγμές, σε διάφορες πρακτικές, ίσως κάτι υπάρχει σ’αυτό το κοινό ενδιαφέρον, ίσως είναι η εξωτερίκευση μιας πολύ συγκεκριμένης, άλεκτης ανάγκης, ίσως δίνοντας σημασία στους λόγους για τους οποίους η σιωπή έχει συνδεθεί με την έννοια της αναζήτησης καταλάβουμε κάποια πράγματα για τον άνθρωπο. Κι όμως, με τόσους αιώνες φλερτ μ’αυτή την ιδέα, σήμερα, την εποχή της ψηφιακής επανάστασης είναι πιο μακριά από ποτέ. Δεν μας φτάνει το πρακτικό ζήτημα της ηχορρύπανσης που αποδεδειγμένα προσκαλεί δυσκολίες συγκέντρωσης, απομνημόνευσης και σκέψης, τώρα έχουμε το ψηφιακό ζήτημα της μόνιμης, φασαριόζικης, εξαντλητικής υπερσυνδεσιμότητας που προκαλεί τα ίδια και χειρότερα. 

Όταν μιλάμε για προνόμιο συνήθως σκεφτόμαστε “πρόσβαση σε αγαθά” και “πρόσβαση σε ευκαιρίες”. Αυτό που βλέπω για τα επόμενα χρόνια είναι ότι η πρόσβαση σε ησυχία και η πρόσβαση σε ψυχρά κλίματα θα εξελιχθούν σε δυο απ’τους μεγαλύτερους δείκτες κοινωνικών ανισοτήτων και όπως το σκέφτομαι, είναι και δυο ζητήματα δυσεπίλυτα. Βάζω μέσα και τη μόλυνη του αέρα για να’χουμε τυχερή τριάδα. 

Παρατηρήστε τις τάσεις. Ο κόσμος έχει για χόμπι πράγματα όπως τη γιόγκα και την κεραμική, κείμενα γράφονται και ξαναγράφονται για “διέγραψα όλα μου τα σόσιαλ και πέταξα το smartphone”, οι γκουρού καριέρας συμβουλεύουν “απάντα σε μηνύματα ή τηλέφωνα μόνο τις χ ώρες κάθε μέρα”, μας έχουν πρήξει με την συμβουλή “ξύπνα στις 4:30 όταν ο κόσμος κοιμάται για να σκεφτείς με ησυχία”, τα noise cancelling ακουστικά είναι κομμάτι της στολής ενός επαγγελματία, ο κόσμος πληρώνει χιλιάρικα για να πάει σε retreat centers και να σιωπήσει παρέα με άλλους, δεν έχω ιδέα πόσοι θεωρούν τον διαλογισμό κομμάτι της καθημερινότητάς τους αλλά άν κρίνω απ’τον όγκο βιβλίων που βλέπω για το ζήτημα, μάλλον είναι πολλοί. Κοντολογίς.

Διψάμε, απελπισμένα, για λίγη σιωπή. 

Με σπασμωδικές κινήσεις, καθένας ατομικά επιχειρούμε ξανά να βρούμε λύσεις σ’ένα συστημικό πρόβλημα. Αμφιβάλλω ότι ο πρωινός διαλογισμός θα δώσει λύσεις σε κάποια που μένει στην Πατησίων όπως αμφιβάλλω ότι η γιόγκα θα βοηθήσει στην ψυχική γαλήνη κάποιας που τηλεργάζεται. Φυσικά, έχουμε δικαίωμα να προσπαθήσουμε αλλά ας θυμόμαστε. Αν αποτύχουμε δεν είναι επειδή δεν είμαστε αρκετά πειθαρχημένες ή αρκετά καλές. 

Όπως ισχύει με όλα τα συστήματα, είτε μιλάμε για πατριαρχία είτε για καπιταλισμό είτε ό,τι παρεμφερές και συνώνυμο, αν δεν καταφέρουμε να γλιτώσουμε απ’τις βάναυσες επιρροές που έχουν στην καθημερινότητά μας, δεν φταίμε εμείς. 

Αν ωστόσο μάθουμε να τα αναγνωρίζουμε και να τα βλέπουμε, ίσως μπούμε στο 2022 με μια στάλα περισσότερης συμπάθειας απέναντι στον εαυτό μας.

*το θέμα της σιωπής και της ησυχίας ως μέσο καταπίεσης, σίγασης, επιβολής και συμπαρομαρτούντων από φορείς εξουσίας θα μας απασχολήσει άλλη φορά.  

9

1

1

Error happened.