Στις αρχές του Μάρτη, όταν ρωσικές βόμβες τύλιξαν στις φλόγες Το Οικογενειακό Ίδρυμα Τέχνης Maria Prymachenko, η δισέγγονη της γνωστής Ζωγράφου ισχυρίστηκε ότι όλοι οι πίνακες του μουσείου Prymachenko διασώθηκαν από τις φωτιές από έναν γενναίο ντόπιο, ο οποίος μπήκε στις φλόγες για να καταφέρει να βγάλει σώους 14 πίνακές της. 

Το 1937 πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι η Διεθνής Εκθεση, με τη ναζιστική Γερμανία και τη Σοβιετική Ένωση να κάνουν επίδειξη δύναμης και να προβάλλουν την ιδεολογία τους μέσω της τέχνης, ενώ το ισπανικό περίπτερο λίγο πιο εκεί, οργανωμένο από δημοκρατική κυβέρνηση, δήλωνε τη φρίκη του πολέμου με τη Γκουέρνικα του Πικάσο.

Κάπου στο σοβιετικό περίπτερο, ανάμεσα σε όλο τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό που κυριαρχούσε στην τέχνη, υπήρχαν αυτά τα σχέδια με υπέροχα θηρία και λουλούδια εμπνευσμένα από ωμή λαογραφική μαγεία.

Λέγεται ότι στη θέα των εικόνων αυτών, το ταλέντο της δημιουργού χαιρετίστηκε από τον Πικάσο, ο οποίος είπε: «Υποκλίνομαι μπροστά στο καλλιτεχνικό θαύμα αυτής της λαμπρής Ουκρανής καλλιτέχνη». 

Αυτές οι υπέροχες δημιουργίες ήταν το έργο της Maria Prymachenko, η οποία έχει γίνει για άλλη μια φορά σήμερα σύμβολο επιβίωσης και ελπίδας στον πόλεμο που επιβάλλει στη χώρα ακόμα ένας δικτάτορας. Η Prymachenko, η οποία γεννήθηκε το 1908 και πέθανε το 1997, είναι από τις πιο αγαπημένες καλλιτέχνιδες της πολιορκούμενης χώρας, ένα εθνικό σύμβολο ειρήνης μέχρι και σήμερα, του οποίου το έργο έχει εμφανιστεί σε γραμματόσημα και εθνικά νομίσματα.

Η Primachenko έζησε τη ζωή της στο χωριό Bolotnya στην περιοχή του Κιέβου ως αγρότισσα. Προσβλήθηκε από πολιομυελίτιδα ως παιδί. Δεν έκανε ποτέ ούτε ένα μάθημα ζωγραφικής στη ζωή της και κάθε εικόνα που μετέπειτα ζωγράφιζε προερχόταν είτε από τα όνειρά της, είτε από τη φαντασία της, σφιχτοπλεγμένη με μυθολογίες, λαογραφία και φολκλορ στοιχεία του έθνους της. Η μητέρα και η γιαγιά της λέγεται πως ήταν επίδοξες κεντήτριες και η ίδια απορρόφησε τη διαγενεακή σλαβική παράδοση του κεντήματος, της οποίας το ουκρανικό κέντημα είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα. Μέσα από τα κεντήματά της κωδικοποιούσε έναν αρχαίο συμβολισμό, που συνδυάζει τόσο το παγανιστικό όσο και το χριστιανικό στοιχείο, όπου τα κεφάλια των λουλουδιών μεταμορφώνονται σε αιώνιους τροχούς του ήλιου, τα πουλιά γίνονται αγγελιοφόροι της ειρήνης, τα άλογα προστατεύουν από το κακό μάτι. Αυτός ο κληρονομικός, αρχέγονος κόσμος προφορικής τέχνης και παράδοσης, έδωσε στη ζωγράφο τα ερεθίσματα που χρειαζόταν για να πιάσει και το πινέλο. 

Όταν πρωτοείδα έργα της, πριν λίγο καιρό, πίστεψα ότι πρόκειται για μια “απλή”, φολκλορ καλλιτέχνη που είχε σκοπό να ζωγραφίσει για να διαδώσει τα έθιμα της χώρας της ή απλά για να αναλάβει την οικογενειακή ενασχόληση της δικής της παράδοσης, χωρίς να έχει σκοπό ή συνείδηση όλων των καλλιτεχνικών κινημάτων που αναπτύσσονταν την ίδια περίοδο που ζωγράφιζε στην Ευρώπη.

Με μια δεύτερη ματιά στα έργα της και με αφορμή την πολιορκία της Ουκρανίας, οι πίνακες της ζωγράφου αρχίζουν να επιδέχονται ερμηνείες υπό τελείως διαφορετική οπτική που φαντάζει ιδιαίτερα σκοτεινή σε σχέση με το φως με το οποίο συνδέθηκε όχι μόνο το πρώιμο αλλά και το μετεπειτα έργο της τη δεκαετία του 60’. Η Prymachenkο άρχισε να ζωγρφαίζει τη δεκαετία που ο Στάλιν ξεκίνησε να επιβάλλει τον γνωστό, θανατοφόρο και γενοκτονικό λιμό τους αγρότες της Ουκρανίας. Οι κάτοικοι της υπαίθρου πέθαναν από την πείνα σε εκατομμύρια στον μαζικό αυτό λιμό που προκάλεσε συνειδητά στη Σοβιετική Ουκρανία ο Στάλιν, από το 1932 έως το 1933 και που θεωρείται μέχρι και σήμερα γενοκτονία του Ουκρανικού λαού. 

Τα πολύχρωμα ζώα και τα ζωηρόχρωμα μοτίβα της ουκρανικής υπαίθρου που έφεραν την εντύπωση μιας φαινομενικής ρουστίκ καλλιτεχνικής “αφέλειας”-όπως ονομάστηκε και το αντίστοιχο κίνημα μετέπειτα- της Prymackenko τελικά λειτούργησαν σαν όπλο κατά του σταλινικού τρόμου, αφού την άφησαν να δημιουργήσει μια μυστηριώδη, ύπουλα μακάβρια τέχνη που είχε περισσότερα κοινά με τον σουρεαλισμό παρά με τον σοσιαλιστικό ρεαλισμό της Σοβιετικής Ένωσης.

Η Prymachenko σκάρωσε αρχέγονος μύθους, ζωγράφισε εφιαλτικά θηρία και μαγικά τέρατα για να αναδείξει τις τρομακτικές εμπειρίες των Ουκρανών αγροτών, και ο λόγος για τον οποίο η ίδια τη γλίτωσε από τις περιστάσεις του μαζικού θανάτου είναι η εντύπωση ότι ήταν απλά μια γυναίκα αγρότισσα που ασκεί μια παραδοσιακή, φαινομενικά αθώα τέχνη οικιακής εμβέλειας. 

Μακριά από την πρόθεση να αναβιώσει αθώα και απλά την παραδοσιακή λαϊκή τέχνη, τα μοναχικά ή δολοφονικά τέρατα της φαίνεται να ζουν σε μια φύση δηλητηριασμένη από τη βία της εποχής της. Ωστόσο, η ίδια τα κατάφερε – και μάλιστα προήχθη σαν καλλιτέχνης επίσημα μεσούντος του σταλινικού τρόμου- όταν εκατομμύρια δολοφονούνταν και μόνο με την υποψία της ανεξάρτητης σκέψης.

Με τις γυναίκες να μη θεωρούνται ούτε ικανές ούτε καλλιτέχνιδες για να αφυπνίσουν συνειδήσεις, τα βουκολικά έργα παραμυθιακών ζώων, οι θρυλικές αναπαραστάσεις της αγροτικής ζωής της Ουκρανίας θεωρήθηκαν γυναικεία και αθώα αγροτική και κυρίως διακοσμητική χειροτεχνία. 

Καθώς το Κίεβο υφίσταται βαριές επιθέσεις, 650 πίνακες και σχέδια της καλλιτέχνη που φυλάσσονται στο Εθνικό Μουσείο Λαϊκής Διακοσμητικής Τέχνης κινδυνεύουν, μαζί με όλα και όλους στην πρωτεύουσα. Η ίδια και τα έργα της μνημονεύονται σαν σύμβολο όχι μόνο ειρήνης αλλά κυρίως θριάμβου της ανθρώπινης φαντασίας πάνω σε έναν ακόμα θανατικό τρόμο.

Δείτε τις εικόνες ξανά, παρακάτω:

[modula id=”16813″]