Η Μαρία Λούκα είναι δημοσιογράφος και σεναριογράφος. Ως δημοσιογράφος και αρθρογράφος με εξειδίκευση στα ανθρώπινα δικαιώματα, την ακροδεξιά βία και τον κρατικό αυταρχισμό, το προσφυγικό ζήτημα και τα θέματα έμφυλης βίας, έχει συνεργαστεί με ηλεκτρονικά και έντυπα Μέσα («Έψιλον» της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας, ΒΗΜΑgazino, Vice, protagon, Inside Story, Popaganda). Έχει δώσει πλήθος διαλέξεων και σεμιναρίων πάνω σε θέματα του ερευνητικού και θεωρητικού της ενδιαφέροντος. Το 2013 βραβεύτηκε για τη δουλειά της με το Δημοσιογραφικό Βραβείο «Ελένη Βλάχου», το 2018 με το Migration Media Award, έχει προταθεί τέσσερις φορές για το European Press Prize και το 2020 ήταν μέλος της διεθνούς επιτροπής αξιολόγησης.

Πιστεύετε ότι σε σχέση με προηγούμενα χρόνια, η αύξηση των γυναικοκτονιών μάς φέρνει πιο κοντά στη νομική αναγνώριση του όρου; Τι μας λείπει σαν έννομη τάξη μέχρι να φτάσουμε εκεί; 

Το ελληνικό κράτος δεν διαθέτει επίσημο μηχανισμό καταγραφής των γυναικοκτονιών και παλιότερα τα ζητήματα της έμφυλης βίας είχαν πολύ λιγότερη ορατότητα. Δεν διαθέτουμε, δηλαδή, αξιόπιστα στοιχεία για τις γυναικοκτονίες σε βάθος χρόνων. Μας λείπει ένα κομμάτι της ιστορίας μας, μας λείπουν γενικά θραύσματα της ιστορίας των γυναικών που σκορπίστηκαν ή απαξιώθηκαν στην καταγραφή τους. Τα στοιχεία έχουμε από το ελληνικό τμήμα του Παρατηρητηρίου για τις Γυναικοκτονίες και από τις καταγραφές των γυναικείων και φεμινιστικών οργανώσεων για την τελευταία τριετία που δείχνουν αύξηση των γυναικοκτονιών το 2021. Σε συνδυασμό και με άλλους δείκτες σε σχέση με την έμφυλη βία όπως οι κλήσεις στην ειδική γραμμή της ΓΓΙΦ 15900, μπορούμε να πούμε ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει και αύξηση των γυναικοκτονιών αλλά και μεγαλύτερη ορατότητα. Δεν ξέρω αν αυτό μας φέρνει πιο κοντά στη νομική αναγνώριση του όρου.

Προσωπικά μου δημιουργεί αλγεινή εντύπωση το ότι μετά από τόσες γυναικοκτονίες το 2021 και ήδη 3 το 2022 και παρά το γεγονός ότι το αίτημα για νομική αναγνώριση του όρου της γυναικοκτονίας έχει αρθρωθεί αρκετά βροντερά, η Πολιτεία δεν έχει εξαγγείλει καμία σχετική πρωτοβουλία.

Αντίθετα, ο αρμόδιος Υπουργός στις δημόσιες τοποθετήσεις του ανθίσταται σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Είναι αυταπόδεικτο, όμως, ότι το έμφυλο κίνητρο πρέπει να ενταχθεί στην εγχώρια νομοθεσία και κατά την άποψη μου όχι μόνο στις ανθρωποκτονίες αλλά σε όλα τα σχετικά εγκλήματα. Οι γυναίκες και οι θηλυκότητες γενικότερα υφίστανται διάφορες μορφές βίας εξαιτίας του φύλου τους στο πατριαρχικό συγκείμενο. Αυτή την συλλογικά βιωμένη αλήθεια, δε γίνεται να την αποσιωπά η έννομη τάξη. Η λειτουργία του νόμου έχει συμβολικές και παιδαγωγικές διαστάσεις, εντάσσοντας το έμφυλο κίνητρο στη νομοθεσία, αναγνωρίζει καταρχήν το πρόβλημα και κάνει ένα νεύμα προς την κοινωνία ότι ενδιαφέρεται για την αντιμετώπιση και την πρόληψη του.

Η δημοσιότητα της λεξης και η κοινή της χρήση μπορεί να λειτουργήσει ως κανονικοποίηση προς αναγνώριση του όρου;

Χάρη στην επίμονη δουλειά του φεμινιστικού κινήματος, ο όρος γυναικοκτονία έχει σε μεγάλο βαθμό καθιερωθεί πλέον στον δημόσιο λόγο, ιδίως στα media και τα social media, ενώ για πρώτη φορά είδαμε να χρησιμοποιείται ο όρος και σε εγκύκλιο του εισαγγελέα του Άρειου Πάγου. Οι όποιες αντιδράσεις αρθρώνονται ακόμα για την χρήση του όρου πολύ λιγότερο θεωρώ πως οφείλονται σε άγνοια και πολύ περισσότερο καταδεικνύουν μια alt right αντίληψη.

Σαφώς, λοιπόν, η σταδιακή εγκατάσταση του όρου συμβάλλει στην κοινωνική ευαισθητοποίηση για το φαινόμενο και ταυτόχρονα ασκεί πίεση για τις ανάλογες νομοθετικές πρωτοβουλίες. Θέλω, όμως, να επισημάνω πως από μόνο του δε συνεπάγεται απαραίτητα και εις βάθος κατανόηση. Για παράδειγμα, αυτό που παρατηρώ είναι ότι η γυναικοκτονία αναγνωρίζεται σε μια ορισμένη τυποποίηση της που είναι και η συχνότερη, στην περίπτωση δηλαδή που ο πρώην ή νυν σύντροφος δολοφονεί την πρώην ή νυν σύντροφο. Σε άλλες εκδοχές, όπως αυτή της δολοφονίας ηλικιωμένων γυναικών από τον σύντροφο, τον γιο ή τον εγγονό υπήρξε μεγάλη αμφισβήτηση. Εκτιμώ πως αυτή η αμφισβήτηση σχετίζεται με τον τρόπο που προσλαμβάνει η κοινωνία τις ηλικιωμένες γυναίκες, αρχικά τις αποθηλυκοποιεί και μετά τις απανθρωποιεί. Έχουμε δηλαδή έναν συγκερασμό μισογυνισμού και ageism κι ενίοτε, όπως στην περίπτωση της Αργολίδας, τη ρομαντικοποίηση ενός έμφυλου εγκλήματος που υποκρύπτει βαθιά προβληματικές αντιλήψεις για το ηλικιωμένο θηλυκό σώμα που νοσεί.

Μπορείτε να αναφέρετε τι χρειαζόμαστε ακόμα σαν χώρα, πέρα από τη νομική αναγνώριση του όρου, για να φτάσουμε στην αποτελεσματική πρόληψη, όχι μόνο της γυναικοκτονίας αλλά και της έμφυλης βίας;

Ένα από τα πιο επιτακτικά μέτρα για την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας είναι η γενναία και αποτελεσματική ενίσχυση του δικτύου δομών για τις κακοποιημένες γυναίκες.

Αν το αναλογιστείς, είναι κάπως αδιανόητο ότι περάσαμε «μια πανδημία μέσα στην πανδημία» – όπως διεθνώς κωδικοποιήθηκε το ζήτημα της έξαρσης της έμφυλης βίας μέσα στην πανδημία – και το κράτος δεν δημιούργησε ούτε έναν καινούργιο ξενώνα.

Η Ελλάδα διαθέτει μόλις 19 ξενώνες για κακοποιημένες γυναίκες. Σύμφωνα με τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας, όπως απορρέουν από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, θα έπρεπε να διαθέτει 1056 κλίνες σε ξενώνες και διαθέτει μόλις 450.

Αυτή είναι η αριθμοποίηση της ανεπάρκειας, πίσω από την οποία βρίσκονται γυναίκες που δεν έχουν που να πάνε, που αγωνιούν για μια θέση σε ξενώνα. Το πρώτο ζήτημα, λοιπόν, είναι να διασφαλίσει η Πολιτεία έναν ασφαλή τρόπο στις γυναίκες και τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα απεγκλωβισμού από κακοποιητικές σχέσεις. Να μπορείς να φύγεις μ’ έναν ασφαλή τρόπο, να έχεις που να πας και να υπάρχει κι ένα πλάνο εξόδου από τον ξενώνα, το οποίο προϋποθέτει δυνατότητα οικονομικής επιβίωσης. Αυτό πέρα από την ενίσχυση του δικτύου, σημαίνει άμεση και μη επανατραυματική απόκριση των υπηρεσιών, από την αστυνομία μέχρι τις ιατροδικαστικές υπηρεσίες. Επιπλέον, πρόσβαση σε δωρεάν νομική αρωγή και ψυχοκοινωνική στήριξη στις επιζώσες. Αυτά μαζί με τη βελτίωση της νομοθεσίας και την επίσπευση των δικαστικών αποφάσεων για άμεση προστασίας, αφορούν σε κάποια άμεσα μέτρα που θα μπορούσαν να αποβούν σωτήρια.

Από κει και πέρα, μιλώντας για πρόληψη της έμφυλης βίας που είναι και το ζητούμενο, απαιτείται μια βεντάλια αλλαγών και τομών που διαπερνούν το σύνολο των δομών και των θεσμών ενός κοινωνικού σχηματισμού, από την εκκλησία και την οικογένεια, μέχρι την εκπαίδευση και τον πολιτισμό. Αν σκεφτούμε την έμφυλη βία σαν μια πυραμίδα, η βάση στην οποία εδράζεται είναι τα έμφυλα στερεότυπα, οι έμφυλες ιεραρχήσεις, οι έμφυλες σχέσεις εξουσίας, έτσι όπως σφυρηλατούνται και διαιωνίζονται στα αλληλοδιαπλεκόμενα συστήματα της πατριαρχίας, του εθνοφυλετισμού και του καπιταλισμού.

Πρέπει να φτιάξουμε, όχι μόνο ιδεατά και μακροπρόθεσμα αλλά στην κάθε μας μέρα, έναν ριζικά διαφορετικό τρόπο να μεγαλώνουμε, να μαθαίνουμε, να σχετιζόμαστε και να υπάρχουμε.

Τη φωτογραφία εξωφύλλου παραχώρησε στη Womanlandia η je_men_fous_art

3

Error happened.