Πρόσφατα μίλησα με κάποια κορίτσια που είναι 15 χρονών και πάνε προς τα 16 σχετικά με το τι σημαίνει γι’αυτές η εμμηνόπαυση χωρίς καν την προσδοκία να ξέρουν την λέξη. Κάποιες εβδομάδες αργότερα, στα πλαίσια του αφιερώματος της Womanlandia στην εμμηνόπαυση, ξεκίνησα να διαβάζω ένα σχετικά ογκώδες για τον τίτλο του βιβλίο, το “Encounters with Aging: Mythologies of Menopause in Japan and North America” της Margaret Lock. 

Η συγγραφέας ξεκινά να περιγράφει μια διάλεξη στην Οσάκα το 1984 κατά τη διάρκεια της οποίας η ομιλήτρια ρώτησε το κοινό που αποτελείτο σχεδόν ολότελα από γυναίκες “τι σημαίνει για σας η λέξη “konenki” (η εμμηνόπαυση στα ιαπωνικά)”. Οι απαντήσεις μου έκαναν τρομερή εντύπωση, κυρίως γιατί τις είχα ακούσει, σχεδόν ίδιες κι αν όχι ίδιες εντελώς παρόμοιες από στόματα εφήβων που μεγάλωσαν στην Αθήνα το 2022. 

“Σκέφτομαι πράγματα όπως οι ημικρανίες”

“Η μητέρα μου είναι στη μέση του konenki και παραπονιέται για πόνους στους ώμους επομένως αυτό σκέφτομαι οταν αναφέρεται η λέξη”. 

“Σκέφτομαι διαταραχές της εμμηνόπαυσης. …η μητέρα μου έχει γίνει πιο δειλή. Ανησυχεί για μικρά πράγματα που δεν έχουν σημασία και παραπονιέται για αϋπνία κι άλλα πράγματα που πάνε λάθος με το σώμα της”.

Ταυτόχρονα, αναφέρθηκαν οπτικές πολύ διαφορετικής υφής.

“Είμαι 45 και στη μέση του konenki. Το σκέφτομαι σαν την εποχή που μια μητέρα επαναστατεί”. 

“Είναι η αρχή μιας δεύτερης ζωής, είναι όταν μπορείς ν’αρχίσεις να κάνεις όταν σου αρέσει”. 

Η συγγραφέας ειδικεύεται στην Ιατρική Ανθρωπολογία. Ένα από τα ενδιαφέροντά της είναι το πώς κοινότητες ανθρώπων σωματοποιούν ιατρικές συνθήκες που ταυτόχρονα είναι ορισμένες, πέρα από το καθαρά βιολογικό κομμάτι τους, και από συγκεκριμένες μακραίωνες κοινωνικές κατασκευές. Πιο λιανά, εξετάζει το πώς η κουλτούρα παίζει ρόλο στο βίωμα ιατρικών καταστάσεων. Εδώ εξετάζει την εμμηνόπαυση, σε άλλο βιβλίο εξετάζει τις κοινωνικές αντιλήψεις γύρω απ’τη μεταμόσχευση οργάνων, αλλού ερευνά την σχέση κοινωνίες και άνοιας. 

Με αυτό λοιπόν το ερευνητικό backround έρχεται και κοιτάει το θέμα της εμμηνόπαυσης και επιχειρεί, μέσα σε κοντά 500 σελίδες, να στηρίξει το εξής: χωρίς κοινωνία, δεν έχεις μάτια για να δεις αυτό που σου συμβαίνει.

Χωρίς κοινωνία, δεν έχεις καταστάσεις παρά μόνο στιγμές.

Δεν έχεις χρονικότητα, αναφορές, εμπειρίες, γνώσεις. Χωρίς κοινωνία, δεν θα ήξερες πού να εντάξεις οτιδήποτε συμβαίνει στο σώμα σου, επομένως όταν μιλάμε για πράγματα όπως η εμμηνόπαυση δεν μας ενδιαφέρει μόνο το ότι σταματάει η αναπαραγωγική ικανότητα και μεταβάλλονται οι ορμόνες αλλά μας νοιάζει το πώς η κοινωνία μας, όποια είναι αυτή, αφηγείται όλ’αυτά που μας συμβαίνουν. Χωρίς αυτή την αφήγηση, υποστηρίζει η συγγραφέας, δεν έχουμε ιδέα για το πώς να νιώσουμε όταν συμβάινουν πράγματα στο σώμα μας. 

Αφότου πήγε η ίδια και ρώτησε Γιαπωνέζες για το πώς βιώνουν το konenki, διαπίστωσε ότι τα πράγματα που ισχύουν σα δεδομένα στη Βόρεια Αμερική για την εμμηνόπαυση (τεράστιες ποσότητες ιδρώτα το βράδυ, αλλαγές στη θερμοκρασία, εξάψεις) δεν αντιστοιχούν στην εμπειρία των γυναικών της Ιαπωνίας οι οποίες μιλούν γι’αυτή την περίοδο της ζωής τους σαν κάτι πολύ πιο αόριστο, πολύ πιο γενικό, χωρίς κάποια κοινή σύγκλιση ως προς το τι ακριβώς συμβαίνει τότε. Παρατηρεί μάλιστα ότι, όταν οι γυναίκες λένε “konenki” δεν εννοούν καν το τέλος της περιόδου, γι’αυτό μάλιστα πιστεύουν ότι μπορεί “ν’αποφευχθεί”. 

Προσωπικά, αυτό που κατάλαβα, είναι ότι στην Ιαπωνία η λέξη “konenki” αν και είναι η λέξη που διαθέτουν για την εμμηνόπαυση, δεν σημαίνει ούτε σταμάτημα περιόδου, ούτε σταμάτημα αναπαραγωγικής λειτουργίας. Σημαίνει περισσότερο κάτι σαν πέρασμα από μια επίσημη κατάσταση υγείας σε μια επίσημη κατάσταση λιγότερης υγείας που περιλαμβάνει πόνους στις αρθρώσεις, χειρότερη όραση, περισσότερη κόπωση και λιγότερη πνευματική διαύγεια. Στις συνεντεύξεις που παραθέτει η συγγραφέας, πολλές είναι οι γυναίκες που λένε πώς “το konenki δεν είναι κάτι που παθαίνεις σώνει και ντε, το τι θα πάθεις σχετίζεται με το πώς το βλέπεις”. 

Στην συνέχεια, μελετά τις ζωές εργαζόμενων Γιαπωνέζων που έχουν τα καθήκοντα του νοικοκυριού και της οικογένειας και τις συγκρίνει με τις ζωές των Γιαπωνέζων που ασχολούνται αποκλειστικά με το σπίτι σε σχέση με τα σωματικά και πνευματικά συμπτώματα του konenki. Διαπιστώνει ότι ενώ οι δύο ομάδες έχουν παρόμοια σωματικά συμπτώματα, οι πρώτες τα περνούν πολύ βαρύτερα ενώ οι δεύτερες παρατηρούν περισσότερο πνευματικές φθορές, καθυστέρηση στην σκέψη, χειρότερη μνήμη, ευκολότερη κόπωση.

Ένα ερώτημα πλανάται καθώς διαβάζει κανείς την σκέψη της:

σε τι βαθμό η εμμηνόπαυση “είναι” και σε τι βαθμό “νομίζουμε ότι είναι”;

Κατ’επέκταση, κατά πόσο μιλάμε για εμμηνόπαυση per se και κατά πόσο μιλάμε για φυσική εξάντληση έπειτα από δεκαετίες ακούραστης εργασίας τόσο έξω απ’το σπίτι όσο και μέσα σ’αυτό; Υπάρχει περίπτωση ένα μέρος των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης να ήταν πολύ λιγότερα, καλύτερα ή ανύπαρκτα αν οι γυναίκες δεν ήταν υποχρεωμένες να έχουν τόσους πολλούς ρόλους και να παραμένουν υποτακτικές στον άντρα και την οικογένειά τους όλη τους τη ζωή; 

Συγκρίνοντας τα ευρήματά της με την συνθήκη της εμμηνόπαυσης στην Β.Αμερική, καταλήγει στο εξής: στην Β.Αμερική, η εμμηνόπαυση είναι μια αποκλειστικά ιατρικοποιημένη συνθήκη που σχετίζεται με το γήρας. Στην Ιαπωνία, το “konenki” είναι μια ηθικώς εκπορευόμενη κατάσταση εντός της οποίας η θέση της Γιαπωνέζας στην κοινωνία, η προσωπική της ηθική, το καθήκον την απέναντι στη φροντίδα των άλλων και το σώμα που αλλάζει αλληλοδιαπλέκονται για να φτάσουν να σημαίνουν κάτι αφηρημένο πλην συσχετιζόμενο περισσότερο με το χώρο της πνευματικής και ηθικής σφαίρας. 

Γιατί τα γράφει όμως αυτά, και πού θέλει να καταλήξει; 

Θέλει να καταλήξει σε μια ιδέα που θα μεταφράσω ως “τοπικές βιολογικότητες” ελλείψει γνώσης μου για κάτι άλλο (local biologies). Αυτή η ιδέα λέει ότι δεν υπάρχει μία βιολογική πραγματικότητα σε παγκόσμιο επίπεδο, ότι δεν είναι η περίοδος, η εμμηνόπαυση, η εγκυμοσύνη, ο θηλασμός το ίδιο για όλες αλλά μεγάλο μέρος του πώς βιώνονται εξαρτάται απ΄τον τόπο, την κουλτούρα, τους μύθους, τις ιεραρχικές σχέσεις εντός του οποίου συμβαίνει το βίωμα. Υποστηρίζει στον χώρο της ιατρικής ότι δεν υπάρχει αλήθεια, αλλά αφηγήσεις και ότι αυτές έρχονται να δώσουν τα εργαλεία του βιώνει κάποια το σώμα της. 

Γι’αυτό ακριβώς, εμφανίζεται σκεπτική απέναντι στον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνεται η εμμηνόπαυση στη γενέτειρά της, τον Καναδά. Υπάρχει μια αδιαπραγμάτευτη βιολογική συνθήκη, το τέλος της περιόδου και της αναπαραγωγικής ικανότητας, μας λέει, αλλά από αυτό το γεγονός μέχρι τον τρόπο με τον οποίο η γυναίκα στην εμμηνοπαυση θεωρείται ασθενής και υπάρχουν τόσα προϊόντα που της απευθύνονται, μπορεί να μας προβληματίσει. 

Το δικό μου συμπέρασμα από την περιρρέουσα σύγκριση μεταξύ Ιαπωνίας και Ν.Αμερικής είναι το κατά πόσο υπάρχει περίπτωση στη δεύτερη, να έχουν κατασκευαστεί κάποιες ανάγκες της γυναίκας που έρχεται αντιμετωπη με την εμμηνόπαυση σαν κυριάρχες αφηγήσεις ώστε να υπάρξει περισσότερος χώρος για προώθηση διαφόρων καταναλωτικών προϊόντων προς το πρόσωπό τους. Αυτό σίγουρα δεν είναι το επίκεντρο του βιβλίου, είναι απλώς η δική μου σκέψη απέναντι στο είδος και την ποιότητα των πληροφοριών που παραθέτει. 

Καθώς διάβαζα, δεν μπορούσα να μην σκεφτώ τι πιστεύω εγώ για την εμμηνόπαυση.

Σκέφτομαι πάντα “ηρεμία”. Ευτυχία ίσως. Σεξ χωρίς το άγχος της εγκυμοσύνης. Μέρες χωρίς πόνους περιόδου. Διακοπές χωρίς υπολογισμούς. Ό,τι ρούχα θες, όποτε θες. Απουσία πιθανότητας ατυχημάτων.

Έμαθα μεγάλη ότι πολλές γυναίκες φοβούνται την εμμηνόπαυση και νιώθουν ότι είναι η επισφράγιση του γήρατος. Προσωπικά σκεφτόμουν ότι αν είναι να γεράσεις, θες να γεράσεις χωρίς να έχεις ταυτόχρονα περίοδο και άγχος εγκυμοσύνης. Το να είσαι 80 χρονών μπορεί να είναι δύσκολο, αλλά μου φαίνεται δυσκολότερο να είσαι 80 με κράμπες περιόδου. 

Το συμπέρασμα που έχω αυτή τη στιγμή για την εμμηνόπαυση, είναι το ίδιο που έχω για τα περισσότερα πράγματα στη ζωή. Ότι η αφήγηση που επιλέγεις έχει πελώρια σημασία για το πώς βιώνεις μια σωματική συνθήκη. Ότι αν επιλέξεις να διαβάσεις για άλλους λαούς, άλλες γυναίκες, αν μιλήσεις με μεγαλύτερες, αν μιλήσεις με μικρότερες, αν εσωτερικεύσεις τη βεβαιότητα του απρόσμενου για όλα τα πράγματα, το ίδιο το βίωμα, όταν έρθει να σε βρει, θα σε βρει με έτοιμα πρίσματα-εργαλεία χάρη στα οποία θα μπορέσεις να το διαχειριστείς κατά τρόπο που σε βολεύει περισσότερο. 

Είναι πολύ εντυπωσιακό να σκεφτεί κανείς το πώς, παρά το ότι έχουμε μεγαλώσει πιστεύοντας σχεδόν ολότελα αυτή την ψευδοδιάκριση μεταξύ “σκληρών” επιστημών όπως η Ιατρική και “μαλακών” επιστημών όπως η ανθρωπολογία ή η κοινωνιολογία, υπάρχουν αυξανόμενα περισσότερες επιστημόνισσες κι επιστήμονες που μιλούν για “βιοκοινωνιολογία”, “ιατρική ανθρωπολογία”, “κοινωνιοβιολογία”. 

Σε κοινωνίες όπως η δική μας που μάθαμε ποιηματάκι το “είναι αδύνατο το πρότυπο του homo universalis, είναι απαραίτητη πλέον η εξειδίκευση”, είναι δυσκολοχώνευτο το ρεύμα που κλυδωνίζει συθέμελα το χάρτη των επιστημών εδω και κάποια χρόνια. Η ένωση, η σύνδεση, η πολυγνωσία, η ευρυμάθεια, η φαντασία έχουν επανέλθει στο προσκήνιο σαν σημαντικές ιδιότητες της επιστημόνισσας. 

Η ίδια η γυναίκα που θα βιώσει ή βιώνει την εμμηνόπαυση, μόνο να ωφεληθεί έχει από τη δυνατότητα προσέγγισης του ζητήματος μέσω τόσων πολλών διαφορετικών φακών. Αν πράγματι η βιολογική εμπειρία είναι θέμα αφήγησης, υπονοείται μια ελεθερία επιλογής. Αν κάτι δεν σ’αρέσει, απλώς φροντίζεις να μάθεις άλλα που σου αρέσουν και να τα χρησιμοποιήσεις σα στηρίγματα όταν η βιολογία σου χτυπήσει την πόρτα. 

19

2

2

Error happened.